Zes majolicaschalen uit Boijmans-collectie terug naar de erven van de familie Gutmann

Gezamenlijk besluit over teruggave zestiende-eeuwse majolicaschalen zoekt menselijke maat op, museum en erven komen tot elkaar. Een dergelijke overeenkomst betreft een primeur en voor de Restitutiecommissie mogelijk een precedent.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog is de kunstverzameling van de Joodse familie Fritz en Louise Gutmann ontvreemd door het naziregime. Oorspronkelijk bevatte de Gutmann verzameling onder meer elf Italiaanse majolicaschalen die vanwege de langdurige bruikleen van de collectie Frederiks, in 1968 in de collectie van Museum Boijmans Van Beuningen terecht zijn gekomen. Het is tot op heden onduidelijk hoe en wanneer Frederiks de majolicaschalen in bezit kreeg. Na uitgebreid onderzoek door het Expertisecentrum Restitutie, in opdracht van de Restitutiecommissie, kan geen uitsluitsel worden gegeven over de herkomstgeschiedenis van de schalen tussen 1933 en 1955. Het is niet duidelijk geworden of er sprake is van onvrijwillig bezitsverlies gedurende die periode. Op initiatief van de Restitutiecommissie is alsnog een overeenkomst getroffen: de familie krijgt zes schalen terug in haar bezit, het museum behoudt er vijf. Daarmee heeft het familieverhaal van de Gutmann collectie een prominente plek in de vertelling over deze stukken in de museumcollectie samen met het kunsthistorische verhaal van Italiaanse majolica. De stukken zijn nu te zien in Depot Boijmans Van Beuningen. Een van de schalen die overgedragen is aan de familie Goodman, was toe aan restauratie en is zorgvuldig gerestaureerd in het nieuwe depot.

Simon Goodman, erfgenaam Gutmann familie: “In de Washington Principles staat dat, met oog op de versteken tijd en de omstandigheden van het Holocaust-tijdperk, rekening moet worden gehouden met onvermijdelijke hiaten of dubbelzinnigheden in de herkomst. Deze zaak, waarbij enkele van de mooiste stukken uit de Gutmann-majolicacollectie betrokken waren, was een perfect voorbeeld van die hiaten en dubbelzinnigheden. Met hulp van de Restitutiecommissie werd een Salomonische oplossing bereikt. Om uiteindelijk herenigd te worden met een kunstwerk dat voor de Holocaust liefdevol door mijn familie is verzameld, is vandaag een krachtig moment.” 

Sjarel Ex, directeur Museum Boijmans Van Beuningen: “Met deze overeenkomst is recht gedaan aan het verlangen een billijke oplossing te vinden voor een complexe zaak. Deze deelcollectie vertelt een belangrijk kunsthistorisch verhaal, maar draagt op een ander niveau ook een tragische familiegeschiedenis in zich. Nu staan deze facetten niet tegenover elkaar maar naast elkaar. Dit gezamenlijke besluit is, in claims waar na onderzoek de precieze omstandigheden van bezitsverlies onduidelijk blijven, hopelijk een mooi precedent in hoe gezamenlijk overleg tussen erven en museum het proces menselijker en minder juridisch kan.”

Jacob Kohnstamm, voorzitter Restitutiecommissie: “Wij zijn Simon Goodman en het Museum Boijmans Van Beuningen in hoge mate erkentelijk voor het feit dat zij positief hebben willen ingaan op onze suggestie om met elkaar in overleg te treden met het doel om te komen tot een minnelijke schikking. Ook als er essentiële hiaten zijn in de herkomstgeschiedenis is het aan de Restitutiecommissie om de knoop door te hakken en te adviseren om al dan niet te restitueren. Maar nog mooier is in die specifieke situatie als er een uitkomst is waarin er geen 'verliezers/winnaars' zijn.”

Primeur en mogelijk  precedent

Na WOII probeerden de kinderen van Fritz en Louise Gutmann, die door het naziregime zijn vermoord, de kunstcollectie van de familie terug te krijgen. In 2014 komt de familie in contact met Museum Boijmans Van Beuningen om te informeren naar de majolicaschalen. Jarenlang onderzoek door het Expertisecentrum Restitutie volgt, zonder dat vast konden worden gesteld waar de schotels zich tussen 1933 en 1955 bevonden. Op voorstel van de Restitutiecommissie zijn museum en Simon Goodman met elkaar in overleg gegaan en is besloten de elf schalen te verdelen. Naast het verhaal van majolica kan nu ook een ander belangrijk verhaal blijvend door het museum verteld worden: Die over de grootse collectie van de familie Gutmann, onmenselijkheid, bureaucratie, volharding, het belang van herkomstonderzoek en rechtsherstel voor directe erven van hen die geleden hebben onder het naziregime.

Restitutiecommssie

Sinds 2001 adviseert de Adviescommissie Restitutieverzoeken Cultuurgoederen en Tweede Wereldoorlog over nazi-roofkunst in Nederland. De commissie is ingesteld door het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, maar opereert onafhankelijk. De Restitutiecommissie zal door het gezamenlijk besluit geen bindend advies meer uitbrengen, maar speelde door het voorstel om met elkaar in gesprek te gaan een bepalende rol. Dit besluit toont het belang aan van het in overleg gaan met elkaar en samen een passende vorm van rechtsherstel vinden. De Gemeente Rotterdam heeft als juridisch eigenaar van de schalen ook haar volle medewerking verleend aan dit traject.

Ter ere van de Gutmann familienaam is aan Simon Goodman een Depotspiegel aan de gevel van het gebouw geschonken, waardoor ook op deze manier de naam van de familie Gutmann verbonden en zichtbaar blijft met het museum.

Noot voor de redactie, niet voor publicatie

Voor meer informatie kunt u contact opnemen met:

Jeroen van der Hulst, Museum & Depot Boijmans Van Beuningen - 0612666949

Martine Pauli, Restitutie Commissie - 0627834953