Vrouwen sterk vertegenwoordigd in Mexicaans Surrealisme

Het surrealisme kent een sterke traditie in Mexico waarbij vrouwelijke kunstenaars een cruciale rol speelden. De reizende Boijmans-surrealisten zijn nu te zien in Mexico-Stad, in een tentoonstelling die is verrijkt met 40 werken uit collecties aldaar. 

Met de opening van de tentoonstelling ‘Only the Marvelous is Beautiful. Surrealism in Dialogue between Museum Boijmans Van Beuningen and Museo del Palacio de Bellas Artes’ in Mexico-Stad afgelopen weekend maken de Rotterdamse surrealisten hun derde tussenstop tijdens hun wereldtournee. Alle werken die eerder te zien waren in Wellington en Seoul zijn nu in Museo del Palacio de Bellas Artes te zien, waaronder Dalí’s ‘Mae West lippensofa’, ‘Le Tabernacle’ van Yves Tanguy en ‘The Living and the Dead’ van Phillip West. Ook ‘Again the Gemini Are in the Orchard’ van Leonora Carrington is tijdelijk terug in het land waar het schilderij ooit is ontstaan. In de tentoonstelling gaat de Boijmans collectie de dialoog aan met Mexicaanse surrealisten. Opvallend veel vrouwelijke kunstenaars hebben daar een cruciale rol gespeeld bij het vinden van nieuwe manieren om hun visie op de wereld te verbeelden. Naast Carrington waren dat Remedios Varo. Alice Rahon, Kati Horna, Lola Alvarez- Bravo, Maria Izquierdo en Bridget Tichenor. ‘Only the Marvelous is Beautiful’ is te zien in Mexico-Stad tot en met 2 oktober 2022. 

Mexicaanse connectie 

Museum Boijmans Van Beuningen verzamelde voornamelijk Europese meesterwerken uit de eerste fase van het surrealisme. Veel van deze kunstwerken komen uit de collectie van Edward James, terwijl andere in de loop der jaren zijn aangekocht. Door de dialoog met de Mexicaanse surrealisten heeft de reizende tentoonstelling een nieuwe wending gekregen. Het aantal werken is uitgebreid met ruim 40 werken uit museale en particuliere collecties. De werken zijn verweven door de bestaande thema’s, en de Mexicaanse connectie heeft ook nieuwe thema’s voortgebracht. Zo is er een historische reconstructie van de internationale surrealistische tentoonstelling in Mexico-Stad in 1940 en een zaal over Edward James en zijn surrealistische tuin ‘Las Pozas’ in Xilitla. Ook zijn een aantal precolumbiaanse objecten toegevoegd, vergelijkbaar met de objecten die door André Breton en andere Europese surrealisten werden verzameld. 

Surrealisme diepgeworteld in Mexico 

In 1938 bezochten de leider van de Franse surrealisten André Breton en zijn vrouw, de kunstenaar Jacqueline Lamba, Mexico. Ze werden ontvangen door het kunstenaarsechtpaar Diego Rivera en Frida Kahlo, en reisden enkele maanden rond. Daarbij ontmoetten ze talloze Mexicaanse kunstenaars en intellectuelen. Breton, Rivera en de dissidente communist Leon Trotski werkten samen aan een Manifest voor Onafhankelijke Revolutionaire Kunst, waarin ze sterk ageerden tegen het opkomende fascisme. Al snel bleek het fascisme meer dan alleen een bedreiging. In Europa brak de oorlog uit en Mexico werd het nieuwe thuisland voor surrealistische kunstenaars als Leonora Carrington, Wolfgang Paalen, Alice Rahon en Remedios Varo, onder anderen.

Kring van vrouwelijke surrealisten in Mexico

In Mexico kregen de vrouwelijke kunstenaars de kans om zich te bevrijden van hun rol als muse en een eigen stem te ontwikkelen. Het nieuwe thuisland voedde hun interesse in archeologie, antropologie, mythologie en verschillende vormen van occultisme. Hun kunstwerken tonen een wereldbeeld waarin feminisme, ecologie en magie samensmelten en voegen een nieuwe dimensie toe aan het surrealistische universum. Ze getuigen ook van de cruciale rol die Mexico speelde tijdens de tweede fase van het surrealisme.  

Surrealistische wereldbeeld 

Surrealisme was geen stijl of een beweging met een vastomlijnde beeldtaal, het was eerder een nieuwe manier van kijken naar de wereld. Het surrealistische wereldbeeld ontstond in de jaren twintig van de vorige eeuw als een reactie op de westerse normen en waarden die waren voortgekomen uit het verlichte denken. Surrealisten zetten vraagtekens bij het idee van de eeuwige vooruitgang, het rationele denken, wetenschappelijk empirisme en individualisme. Daartegenover benadrukten ze de waarde van het onderbewuste, de droom, erotiek en de verbeeldingskracht. In hun zoektocht naar alternatieve manieren om de werkelijkheid te begrijpen, verdiepten ze zich in de overtuigingen, rituelen en kennis van oude beschavingen. Voor deze kunstenaars was Europa verre van het centrum van de wereld. De Stille Oceaan, de noordwestkust van Amerika én Mexico belichaamden de surrealistische geest.